Rośliny do cienia
Jakie rośliny posadzić w cieniu?
Pytanie znane każdemu… Co zasadzić w miejscu osłoniętym od słońca, np. przez budynek lub rozrośnięte krzewy i drzewa. Znamy ten problem z autopsji – co wymyślić w swoim ogródku, który jest zarośnięty z każdej, możliwej strony. Trawnik w takim ciemnym miejscu będzie wymagał sporo pielęgnacji, a bluszcz i tak już się rozrasta po pniach i ogrodzeniu…
Należy jednak zacząć od analizy terenu: czy jest to cień stały, czy może półcień, czy gleba jest piaszczysta, a może gliniasta?
Zacznijmy w takim razie od trawnika. W sklepach można znaleźć specjalne mieszanki traw do cienia. Tutaj sprawdzą się trawy takie jak kostrzewy, wiechliny i śmiałek darniowy. W miejsca słabiej zacienione, najlepsze są mieszanki zawierające np. kostrzewę nitkowatą i wiechlinę łąkową. Przez cały czas, trzeba będzie odpowiednio chronić trawnik przed zakwaszeniem gleby i nadmierną wilgotnością, bo może to doprowadzić do rozwoju pleśni i mchu.
I tutaj pojawia się kolejna kwestia – mech… może to dobry pomysł, aby pozwolić mu się rozwijać w naturalny sposób, jeśli znalazł odpowiednie warunki dla siebie? To też pewnego rodzaju naturalne okrycie i można dzięki niemu stworzyć przyjemną, leśną aranżację .
Kolejnymi roślinami odpowiednimi do cienia są byliny. Przy należytej i regularnej pielęgnacji nie trzeba ich często podlewać (w suche i gorące dni wystarczy 2, 3 razy w tygodniu, ale obficie).
Dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) i barwinek (Vinca minor) to drobne rośliny, kwitnące na fioletowo. Dodatkowo barwinek jest zimozielony. Oba gatunki tworzą gęste „dywany” pod drzewami i krzewami. Jeśli ktoś lubi oryginalne gatunki, polecamy posadzić w ogrodzie zawciągowiec zwyczajny (Ceratostigma plumbaginoides). To niska krzewinka, która jesienią przebarwia się na pomarańczowo lub czerwono. Aby nie przemarzła, zaleca się sadzić ją w miejscach osłoniętych. Oryginalny wygląd posiada również pstrolistka sercowata (Houttuynia cordata). Niska i zadarniająca bylina, o sercowatych liściach, które często są obrzeżone na czerwono. Można sadzić ją nad wodą, ale w zacisznych miejscach, bo może przemarzać. Kolejną niską i zimozieloną byliną jest runianka japońska (Pachysandra terminalis). Lekko sztywne liście i drobne białe kwiatostany mogą stanowić idealne tło dla kolorowych gatunków. Runianka z trawami nawet w zimie mogą być ozdobą ogrodu. Do grupy zimozielonych należy także kopytnik (Asarum europaeum). Nisko się płoży i dobrze zadarnia nawet bardzo cieniste miejsca. Podagrycznik (Aegopodium podagraria) jest pospolicie traktowany jako chwast, ale do ogrodów wyhodowano odmianę ‘Variegatum’ o liściach zielono- białych. Nie jest to roślina trudna w uprawie. Mało wymagający jest także przywrotnik (Alchemilla mollis). Osiąga wysokość do 50 cm, kwiatostany zielono- żółte, niepozorne, ścina się je po kwitnieniu. Tworzy dobre tło dla większych bylin i krzewów.
Roślina, która występuje powszechnie w Polsce – gajowiec (Lamiastrum galeobdolon) w ogrodach spotykana jest w odmianach, np. ‘Florentinum’, odmiana silnie rosnąca z jasnymi plamami wokół liścia lub ‘ Herman’s Pride’ o ciemnozielonych liściach z jasnymi plamkami pomiędzy nerwami. To tolerancyjna bylina, dobrze zadarnia powierzchnie. Jej drobne kwiaty, kwitną wiosną na żółto. Podobna do gajowca jest jasnota (Lamium maculatum). Spotykana w lasach, na łąkach roślina wymaga gleb wilgotnych i próchnicznych. W ogrodach występują jej różne odmiany z barwnymi liśćmi, kolorowymi kwiatostanami od białych po jasnofioletowe. Jasnota jest niewysoka i dobrze jest ją sadzić w dużych grupach.
Na wiosnę, kiedy większość roślin dopiero zaczyna się rozwijać, kwitnie ciemiernik (Helleborus niger). Zimozielona bylina cieszy oczy wczesną wiosną, a nawet już w zimie. Wymaga jednak miejsc zacisznych i nie piaszczystych.
Hosty (funkie) dostępne są w różnych kolorach i wielkościach. Ich duże liście pięknie mogą się komponować m.in. z paprociami. Przykładowo wietlica (Athyrium), którą można spotkać nawet w fioletowej odmianie ‘Red Beauty’. Kolejną paprocią jest powszechna nerecznica (Dryopteris), jak większość paproci wymaga stanowiska wilgotnego i żyznego. Ozdobna z liści jest także brunnera wielkolistna (Brunnera macrophylla). Kwiaty niepozorne, dlatego ceniona jest bardziej ze względu na duże, sercowate liście. Atrakcyjną odmianą o niebieskawych liściach jest ‘Jack Frost’.
Koloru na rabatach dodadzą poniższe gatunki. Tojad (Aconitum), który osiąga 100 cm wysokości, rośnie w kępach, kwiatostany gęste w różnych kolorach, kwitnie od czerwca do września. Zawilec chiński (Anemone japonica var. Hupehensis) to wysoka roślina, która cenna jest ze względu na późną porę kwitnienia, bo aż do października. Kwiaty białawe. Trochę bardziej wymagającą byliną jest orlik (Aquilegia vulgaris ), w naturalnym środowisku objęta jest ochroną. Lubi stanowiska żyzne i lekko wilgotne. Kiedy kwitnie osiąga 80 cm wysokości. Uprawiana w ogrodach ze względu na ładne, niebieskie kwiaty, które kwitną do lipca. Ostróżka (Delphinium) w każdej odmianie pięknie się prezentuje na rabatach. Do cienia zalecana jest zazwyczaj odmiana ‘Black Knight’, która osiąga wysokość 150 cm i zachwyca ciemno fioletowymi kwiatostanami. Trochę trudna w uprawie, ponieważ wymaga gleb dobrze użyźnionych i lekko wilgotnych. Wszystkie gatunki i odmiany kuklika (Geum) też dobrze rosną na rabatach w cieniu; jest to roślina mało ekspansywna dlatego najlepiej sadzić ją w dużych grupach. Każdemu znany liliowiec (Hemerocallis) w odmianach będzie się pięknie prezentował w półcieniu, ale to w słońcu obficiej kwitnie. W zależności od odmiany zakwita od czerwca do września. Rozwar (Platycodon grandiflorus) wymaga większej uwagi przy uprawie, ponieważ trzeba młode rośliny okrywać na zimę, a w sezonie nie można doprowadzić do przesuszenia gleby. Rozwar potrzebuje gleby żyznej, ale za dobrą uprawę odwdzięczy się pięknymi kwiatami koloru niebieskiego, fioletowego lub białego. Najlepiej sadzić go w dużych grupach.
Parzydło leśne (Aruncus dioicus) idealnie nadaje się na leśne aranżacje ogrodu, luźny pokrój, wysokie pędy i białe, duże kwiatostany sprawiają, że parzydło w kępach wygląda dosyć mistycznie. Stosowany do założeń naturalistycznych i parkowych. Podobne z wyglądu na pierwszy rzut oka, ale mniejsze, są tawułki (Astilbe), w różnych odmianach oferują kolorowe kwiatostany, które kwitną nawet do września.
Ciekawym gatunkiem jest żurawka (Heuchera) w licznych kolorowych odmianach. Liście tworzą „poduchy” do 40 cm wysokości. Ma szeroki zakres tolerancji na stanowisko, mało wymagająca, wystarczy po kwitnieniu ściąć kwiatostany i raz na parę lat usunąć stare pędy.
Trawy w odmianach to m.in. trzcinnik (Calamagrostis), gatunek trawy, który ozdobny jest prawie przez cały rok. Odmiana ‘Overdam’ z białym paskiem na środku każdego liścia od wiosny zdobi ogród także uschniętymi liśćmi przez zimę. Mozga (Phalaris arundinacea) w odmianach o paskowanych liściach to trawa, która może rosnąć nad wodą. Dobrze rośnie także w słońcu na łąkach kwietnych. Trzęślica (Molinia arundinacea) tworzy zwarte kępy i osiąga nawet 2 metry wysokości wraz z kwiatostanami. Tak jak w siedliskach naturalnych, preferuje wilgotną, próchniczną glebę. Jest długoletnia i dobrze znosi mrozy. Rajgras (Arrhenatherum) należy do niskich traw, niezbyt ekspansywnych. Mało wymagający, ale ma dłuższą żywotność w glebie wilgotnej. Bardzo atrakcyjną trawą jest hakonechloa (Hakonechloa macra). Tworzy delikatne kępy o wysokości 40-60 cm. Delikatne liście ładnie falują podczas wiatru, a jesienią przebarwia się na żółto-pomarańczowo.
Naszą naturalną trawą, która rośnie w miejscach wilgotnych lub przy zbiornikach wodnych jest manna mielec (Glyceria maxima). W ogrodach uprawia się odmianę ‘Variegata’, ale w miejscach o dużej wilgotności podłoża. Kosmatka (Luzula sylvatica) zalecana jest do nasadzeń leśnych, naturalistycznych. Sadzona w dużych grupach tworzy luźną darń pod drzewami, jednak wymaga gleby wilgotnej.
Spróbujmy znaleźć dla roślin kwitnących i traw miejsce z większą ilością promieni słonecznych. Dzięki temu byliny będą lepiej kwitnąć i przebarwiać się w zależności od odmiany.
Pnącza to także dobre rozwiązanie, szczególnie, kiedy chcemy szybko zadarnić powierzchnię lub stworzyć zielone ogrodzenie. W cieniu dobrze rośnie winnik (Ampelopsis aconitifolia), który ma mocno powcinane liście. Elastyczna roślina co do stanowisk, jednak w słońcu lepiej kwitnie i owocuje. Akebia (Akebiaquinata) szybko przyrasta w ciągu jednego sezonu. Ma częściowo zimozielone liście, ale może przemarzać. Tolerancyjna dla każdych warunków siedliska, wartościowa z uwagi na drobne, ciemne kwiaty.
Silnym pnączem jest aktinidia (Actinidia), rocznie pędy mogą wyrastać nawet do 2 m. To tzw. polskie kiwi. Ciekawy jest gatunek o przebarwiających się liściachc- to męski egzemplarz aktinidii pstrolistnej. Jednak w cieniu nie będzie się tak mocno przebarwiać, a egzemplarz żeński nie będzie owocować. Cenne co do kwiatów są powojniki (Clematis) w odmianach z grupy Viticella lub Atragene. Można je wykorzystać do zakrycia altan, płotów lub do zadarnienia podłoża, np. powojnik Duranda. Pięknie prezentuje się w ogrodzie hortensja pnąca (Hydrangea petiolaris). Ozdobna z dużych, białych kwiatostanów, może dorastać do 20 m. Lubi gleby kwaśne i wilgotne.
Przywarka japońska (Schizophragma hydrangeoides) to kolejne pnącze, które dobrze rośnie na wilgotnych i kwaśnych glebach. Wyrasta do 6 m, potrzebuje podpór, żeby się piąć.
Przechodząc do krzewów to dobrze wszystkim znane są różaneczniki i azalie (Rhododendron). Młode okazy mogą przemarzać. Z rodziny wrzosowatych piękne są także pierisy (Pieris japonica) i kalmie (Kalmia sp.). Oba gatunki są zimozielone i mogą przemarzać w Polsce.
Wymienione wyżej krzewy kwitną na wiosnę i proszę pamiętać, że wymagają kwaśnej gleby.
Komponować je można z klonem palmowym (Acer palmatum), jednak także może przemarzać w mroźne zimy. Martwe gałęzie należy przyciąć, ale lepiej jest okryć roślinę. W cieniu urosną też berberysy, ale te o ciemnozielonych liściach. Kolorowe odmiany lepiej czują się na słonecznych stanowiskach. Berberysy to mało wymagające rośliny i poradzą sobie w każdych warunkach. Kolejnym krzewem, który jest zimozielony jest bukszpan (Buksus sp.), z niego można formować ciekawe bryły geometryczne w ogrodach historycznych i współczesnych.
W większych ogrodach sprawdzą się derenie (Cornus sp.) w każdych gatunkach i odmianach. Ozdobny w zimie jest dereń biały, dzięki czerwonym pędom. Derenie są tolerancyjne co do warunków, ale gorzej rosną na piaszczystych glebach. Znoszą również cięcie. Oczary (Hamamelis sp.) ozdobne są z żółtych kwiatów, które rozwijają się wczesną wiosną oraz dużych, omszonych liści. Hortensje (Hydrangea macrophylla, H. paniculata) którym cień nie przeszkadza przy obfitym kwitnieniu preferują stanowiska kwaśne i wilgotne. Ozdobne są z kolorowych, dużych, kulistych kwiatostanów, które utrzymują się ususzone przez zimę.
Zimozielone oprócz wcześniej wspomnianych różaneczników są cis (Taxus sp.) i laurowiśnia wschodnia (Prunus laurocerasus). Cis będzie cieszył oko czerwonymi owocami (Uwaga! Pestki są trujące, a osnówki jadalne). Natomiast kwiaty laurowiśni zapachem wabią owady.
Kolejnym eleganckim krzewem jest kalina (Viburnum sp.) we wszystkich gatunkach i odmianach – ozdobna z kwiatów i z czerwonych owoców jesienią.
Z drzew iglastych jako nowe sadzonki w cienistym miejscu urosną jodły (Abies sp.), cyprysiki (Chamaecyparis sp.), żywotniki (Thuja sp.). Daglezja (Pseudotsuga menziesii) to gatunek, który bardzo szybko rośnie, nadaje się na nasadzenia naturalistyczne, w dużych ogrodach lub parkach. Choina kanadyjska (Tsuga canadensis) także toleruje zacienione miejsca, jednak ma duże wymagania co do siedliska, m.in. nie znosi suszy i upałów.
Do liściastych drzew można zaliczyć klony (Acer sp.), buk zwyczajny (Fagus sylvatica) szczególnie jego odmianę ‘Purple Fountain’, śliwy (Prunus sp.), grab pospolity (Carpinus betulus), ale przy tym gatunku kolorowe odmiany lepiej rosną w słońcu. Wierzby (Salix sp.) oraz olchy (Alnus sp.) i wiązy (Ulmus sp.) nadają się na wilgotne gleby.
Drzewa nie muszą być sadzone tylko w dużych ogrodach. Szkółki obecnie oferują szeroki wybór odmian karłowatych, kolumnowych, szczepionych na małych pniach, tak, aby każdy cieszył się wybranym gatunkiem.
Poniżej przykładowe zestawienie roślin cieniolubnych:
