Ogród romantyczny – jak wyglądały ogrody książąt z XVIII/ XIX wieku
Nie, ogród romantyczny to nie jest, jak niektórzy sądzą: „wino, świeczka, róża i chipsy”…
Aby opowiedzieć Wam o ogrodzie romantycznym, musimy sięgnąć w głąb historii sztuki i ogrodów. Sztuka ogrodowa nie może być porównywana do sztuki związanej z malarstwem, czy rzeźbą. Tutaj przewodzi nam dynamika zmienności głównie żywych elementów jakimi są rośliny.
Historia ogrodów sięga nawet przed naszą erę, kiedy to nasi praprzodkowie rozpoczęli osiadły tryb życia, a następnie rozwinęli potężne cywilizacje – vide ogrody babilońskie.
Ogrody użytkowe, np. w klasztorach, zaczęły się przekształcać w bardziej rozwinięte formy i tak z biegiem wieków rozwijały się różnego rodzaju style parków i ogrodów. Stosowano specjalne i charakterystyczne gatunki roślin, które dzięki rozwojowi transportu mogły migrować z człowiekiem po różnych kontynentach.
Obecnie architekci krajobrazu i inni profesjonaliści od ogrodów powinni znać historię i charakterystykę każdego stylu epoki, aby poprawnie dobrać gatunki roślin i móc rewaloryzować historyczne miejsca lub projektować nowe założenia w wybranym stylu.
Przejdźmy jednak do omówienia ogrodu romantycznego. To jeden z nurtów, który wywodzi się z ogrodów angielskich powstałych w XVIII w. jako przeciwieństwo geometrycznych założeń renesansowych i barokowych. To angielski ogród krajobrazowy przerodził się w ogród romantyczny, dlatego nie należny mylić tych stylów. Wzięto wtedy pod uwagę naturalne piękno przyrody i otwartych krajobrazów. Wrócono do zamiłowania do starożytnych ruin i rzeźb oraz do sztuki gotyckiej, co widać w ówczesnych neogotyckich budowlach stawianych na posesjach. Na początku były to rozległe tereny obejmujące pola, wsie i lasy. W krajobraz wplatano rzeźby i budynki wcześniej wspomnianych epok, a nawet elementy egzotyki.
Z czasem zaczęto ograniczać obszary i współczesne romantyczne ogródki posiadają tylko namiastkę tych ogrodów sprzed 2 wieków.
Elementy charakterystyczne dla ogrodów romantycznych:
- asymetria
- marmurowe rzeźby i donice
- ruiny z cegły
- element wody
- kręte dróżki niknące za klombami (tajemniczość)
- pastelowe kolory kwiatów na tle ciemnej zieleni
- klimat nostalgiczny, refleksyjny, tajemniczy
- meble ogrodowe kute z metalu
- altany*
- gazony na podjazdach
- kwiaty egzotyczne w donicach i kubłach
- oranżerie
*oprócz altan z metalu lub murowanych kształtowano czasem altany z drzew. Do tego celu wykorzystywano sadzonki lip lub grabów.
Rośliny charakterystyczne dla ogrodów romantycznych:
stosowana roślinność w omawianym ogrodzie to drzewa i krzewy rodzime, ewentualnie sprowadzane jeszcze w czasach baroku (złotokap, jaśminowiec, juka, lilak pospolity, tulipanowiec, ligustr, magnolia).
w dużych założeniach całą otoczkę stanowiły duże, stare drzewa, które tworzyły gaje, aleje, laski oraz akcenty soliterowe (pojedyncze drzewa ozdobne), np.:
- lipy
- graby
- wiązy
- buki
- brzozy
- dęby
- topole
- klony
- świerki
- jodły
Na klombach i rabatach sadzone były dobrze nam znane byliny i krzewy. Symbolicznym kwiatem tego stylu są róże – ich przeróżne formy i odmiany. Pozostałe krzewy kwitnące to:
- hortensje
- różaneczniki i azalie
- peonie
- lilaki
- jaśminowce
- złotokapy
… krzewy ozdobne z liści:
- jałowce (np. sabiński)
- bukszpan
- ligustr
- cisy
… i wykorzystywane byliny:
- malwy
- naparstnice
- przetaczniki
- nachyłki
- dzwonki
- niecierpki
- pysznogłówki, nagietki
- nagietki
- lilie
- ubiorki
- krwawniki
- korona cesarska
… rośliny egzotyczne w donicach i kubłach:
- pomarańcze
- cytryny
- juki
- agawy
- bielunie
dla tych pięknych roślin tło tworzyły trawniki lub łąki kwietne.
W ogrodach romantycznych były spotykane także jedno-tematyczne założenia np. ogrody różane.
Kolorowe krzewy i byliny sadzono przy budynkach. Pnącza także były wykorzystywane, szczególnie na ścianach budynków, przy ruinach i altanach.
Co obecnie jest uznawane za „romantyczne” w ogrodach?*:
- oryginalne formy roślin (np. spiralne żywotniki)
- pnącza na drzewach
- kręte ścieżki wysypane żwirem lub włożone płytami kamiennymi, to one mają prowadzić wzrok
- drewniane, wiklinowe lub metalowe meble w pastelowych kolorach
- róże (zwłaszcza pnące)
- rośliny o pastelowych kwiatach i pięknym zapachu
- punkty widokowe w „ramkach” (np. pergole)
- mocniejsze akcenty w zieleni, np. donice z ceramiki, rzeźby na wzór antyku
- element wody (fontanna, oczko wodne)
- tajemnicze strefy w ogrodzie (np. kącik relaksu z hamakiem)
- naturalny rozwój roślin, nawet tych lokalnych
- ciepłe oświetlenie, lampiony, lampki, podświetlenie roślin od spodu
*wg.”Cottage Gardens” 6/7/13
Przykładowe ogrody romantyczne w Polsce:
Park Arkadia Heleny Radziwiłłowej, Nieborów
Park romantyczny znajduje się niedaleko Łowicza, jego budowę rozpoczęto pod koniec XVIII wieku pod nadzorem księżnej Heleny. Są to obszerne tereny, które znajdują się nad sztucznie spiętrzonym stawem.
Przez ok. 20 lat ogród i park były rozwijane i budowano w nich kolejno dodatkowe budowle takie jak Kaskada i Chata przy Wodospadzie, Przybytek Arcykapłana , Świątynia Diany z plafonem Norblina, Akwedukt, Grota Sybilli zbudowana z polnych głazów, a nad nią Domek Gotycki, rustykalne Chatki Filemona i Baucydy, Łuk Kamienny z później dobudowanym Domem Murgrabiego, Zakątek Melancholii, Brama Czasu, krąg ołtarzowy na Wyspie Ofiar. Kolejnymi elementami architektury stawały się Grobowiec Złudzeń, Cyrk Rzymski, Amfiteatr, Ludowy Domek Szwajcarski z „kryształowym wnętrzem”. Te wszystkie budowle i kompozycje miały odwoływać się do idei powrotu do antyku/ mitologii, gotyku oraz symboliki.
Niestety nie wszystkie budynki przetrwały, a spacerując po parku można podziwiać ruiny i zachowane dzieła ówczesnych architektów i projektantów.
Ciekawostka: jednym z pierwszych romantycznych ogrodów w Polsce był ten przy rezydencji Izabeli Czartoryskiej w Powązkach. Tam powstała „romantyczna wieś” według jej projektu. Ogród już nie istnieje.
Łazienki Królewski, Warszawa
W XIX wieku park, Belweder wraz z przyległymi terenami należał do Wielkiego Księcia Konstantego. To za jego czasów u podnóża posiadłości wybudowano staw wraz z wysepką (nie przetrwała do dzisiaj), sztuczną rzekę oraz Aleję Chińską. Nie zabrakło odniesienia do mitologii i tak powstały m.in. Świątynia Diany wraz z posadzonymi wokół żywotnikami, które miały przywoływać krajobraz starożytnej Grecji oraz Świątynia Egipska z lwami. Oranżeria, której obecnie zostały tylko fundamenty, była wybudowana w stylu neogotyckim.
Roślinność w parku to piękne, wiekowe topole, dęby, jesiony i robinie akacjowe. Nad brzegiem stawu wiosną kwitną cenne różaneczniki i azalie.
Obecne Łazienki Królewskie były rozbudowywane etapowo, wraz z rozwojem stylów od XIX do XX wieku, dlatego tylko fragment Parku jest częścią w stylu romantycznym.
Rezerwat Przyrody Morysin, Warszawa
Rezerwat przyrody? Tak, ponieważ obecnie jest to zapomniany teren dawnego parku romantycznego, który został stworzony przez Stanisława Kostkę Potockiego i jego żonę, zaraz przy Pałacu w Wilanowie. Na początku XIX wieku ówczesny zwierzyniec wśród lasów łęgowych zaczęto przerabiać na park romantyczny. Było to idealne miejsce na taki projekt, otoczone z trzech stron wodą i z naturalnymi zagajnikami.
W tamtym czasie powstały: miniaturowy pałacyk, neogotycka brama i neogotycki domek stróża. W ówczesnym parku wstawiono także rzeźby i drewniana małą architekturę, które przez okres wojen nie przetrwały.
Pierwsze ogrody romantyczne w Anglii:
Strawberry Hill garden
Ogród powstał w ramach dopełnienia obszaru wokół neogotyckiego zamku Horace Walpole’a, który sam stworzył projekty. Formalne granice połączono z naturalnymi lasami i polami, powstały trawniki, kręte ścieżki i rabaty z kolorowymi kwiatami. Otwarty teren opadał ku rzece Tamizie.
Zamek wraz z ogrodem został odrestaurowany na podstawie znalezionych listów i planów.
Słynnym elementem w ogrodzie jest odtworzona ławka w kształcie muszli.
Prywatny ogród poety Williama Shenstone’a, Leasowes
Pisarz osobiście stworzył swoje miejsce które miało go inspirować. Założenie powstało na ok 60 ha i prace nad nim trwały niecałe 20 lat.
Obszar składa się z zalesionych wzgórz, malowniczych muraw oraz małych jezior i potoków. Na terenie znalazły się fontanna, grota, ruiny i mostki nad wodą. Jego projekty inspirowane były poezją Wergiliusza i Horacego ze starożytności.
Obecnie na wybranym terenie parku założono pole golfowe, a amatorzy wędrówek znajdą przygodę wśród zarośniętych ścieżkach i zagajnikach.
