Drzewa w mieście, jak o nie zadbać w trudnych warunkach
Każdy z nas chciałby mieć zieleń wokół siebie. Zieleń nas uspokaja i działa korzystnie na samopoczucie (zobacz co to jest hortiterapia). Sadzenie drzew i krzewów przybliża zatem obszary zurbanizowane do stanu naturalnego. Niestety w miastach rośliny nie mają łatwego życia.
Główne czynniki utrudniające wzrost i stan zdrowia roślin w miejskiej aglomeracji to:
- zalewanie gruntu betonem,
- ograniczone miejsce do wzrostu,
- udeptana, zbita gleba, ograniczająca wzrost bryły korzeniowej, przesiąkanie wody i dopływ powietrza,
- suche i szybko nagrzewające się powietrze,
- ograniczona retencja wody – niewielki bufor wodny,
- podwyższone zasolenie gleby,
- lokalnie ograniczony dostęp do światła,
- podwyższona koncentracja szkodliwych pyłów w powietrzu,
- brak bioróżnorodności i naturalnych wrogów szkodników roślin,
- kwaśne deszcze,
- wysokie ryzyko uszkodzeń mechanicznych.
Jakie korzyści płyną dzięki obecności drzew w naszej okolicy?
1. Społeczne
Człowiek wśród zieleni czuje się bardziej zrelaksowany niż między czterema ścianami budynku. Zieleń wycisza, wprawia w lepszy nastrój, ogranicza stres, znużenie oraz przyspiesza regenerację organizmu.
Drzewa mają także wpływ na zmniejszenie przestępczości na osiedlach, ponieważ drzewa i zieleń zmniejszają poziom agresji. Dodatkowo, drzewa nadają otoczeniu przyjemny wygląd, a to sprawia wrażenie, że mieszkańcy zwracają uwagę na swoje otoczenie. Trzeci argument i najważniejszy – zieleń przyciąga ludzi dla wypoczynku lub rekreacji, przez co tworzy się „naturalny” dozór wielu osób.
Drzewa także mogą jednoczyć ludzi. Uwidacznia się to przy wspólnotach mieszkaniowych, kiedy mieszkańcy np. protestują przeciwko wycince drzew na swoim osiedlu.
2. Komunalne
Wszyscy wiedzą, że zieleń polepsza jakość życia w otoczeniu. Ale nie tylko, ponieważ drzewa wykorzystywane są jako element architektoniczny i projektowy. Wyznaczają osie w miastach eksponując widoki lub nawet odwrotnie – mogą zasłaniać niepotrzebne elementy.
Odpowiedni dobór gatunków i pielęgnacja zieleni będzie funkcjonalnym elementem okolicy, przy okazji podnosząc wartość nieruchomości. Drzewa także ograniczają światło lamp i odblaski, a wzdłuż dróg tłumią hałas samochodów.
3. Środowiskowe
To, że zieleń łagodzi klimat, wie chyba każdy. Poprawiają jakość powietrza, a odpowiednie gatunki drzew oczyszczają powietrze z pyłów. Przy fotosyntezie rośliny pochłaniają dwutlenek węgla (jeden z gazów cieplarnianych), a produktem ubocznym jest cenny dla nas tlen.
Większe skupiska drzew i krzewów korzystnie wpływają na retencję wody, spowalniając jej odpływ. Zgromadzona woda przez rośliny stanowi przy okazji ochłodzenie dla gorącego powietrza. Dodatkowo korony osłaniają glebę przed nagłymi opadami i jej wymywaniem.
Na ulicach miast w lecie temperatura podnosi się o kilka stopni więcej niż na terenach niezabudowanych. Są to tzw. wyspy ciepła. Drzewa stanowią idealną izolację od promieni słonecznych.
(fot. http://m.chronmyklimat.pl)
Roślinność hamuje prędkość wiatru. Z jednej strony nie pozwala to na swobodne przewiewanie powietrza, ale z drugiej strony osłania budynki w zimie przed wychłodzeniem i w lecie przed rozwiewaniem kurzu. Kolejną korzyścią płynącą z obecności drzew jest to, że stanowią schronienie dla zwierząt, które są niezbędne w środowisku, np. ptaków, których śpiew dodatkowo pełni funkcję „psychologicznego uspokajacza”.
4. Ekonomiczne
Nieruchomości z dobrze zaprojektowaną zielenią, podnoszą wartość posesji o około 20%.
Różnorodność gatunków może mieć korzyść bezpośrednią lub pośrednią. Ta pierwsza wiąże się ze zużytą energią np. na klimatyzację (zacienienie) lub ogrzewanie (osłonięcie budynku od wiatru). Natomiast korzyści pośrednie są bardziej widoczne przy większych osiedlach: np. mniejsze użycie paliw kopalnianych, mniejsze zanieczyszczenie powietrza, dzięki czemu można zmniejszyć środki kontroli zanieczyszczenia powietrza (ochrona środowiska), czy zachować oszczędności przy systemach sztucznej retencji wodnej.
Jednak, żeby drzewa odpowiednio funkcjonowały, były zdrowe i nie zagrażały przechodniom, należy je odpowiednio pielęgnować, co wymaga inwestycji.
Pielęgnacja i konserwacja drzew pozwoli na ich poprawny rozwój, co podniesie korzyści środowiskowe i ekonomiczne, bo zdrowe drzewo od początku, to oszczędność w przyszłości. Duże, dojrzałe drzewa są bardziej wartościowe niż kilkaset mniejszych sadzonek.
Jak dbać o drzewa w mieście?
Przyjrzyjmy się miejskim roślinom – dlaczego nie rosną one tak dobrze jak ich odpowiedniki poza miastem?
Wpływ na to ma tzw. urbanosfera i mikroklimat obszarów zurbanizowanych.
Urbanosfera to połączenie środowiska naturalnego i antropogenicznego. To twór, z charakterystycznym mikroklimatem, który stworzyli ludzie.
Problemem jest nasłonecznienie zależne od architektury miasta. Wysokie bloki mogą ograniczać dopływ światła, lub odwrotnie, drzewa mogą być wystawione na silne działanie promieni w ciągu lata. W porównaniu do terenów zewnętrznych temperatura w miastach jest wyższa od 0,5 do 10°C. Takie różnice temperatur można niwelować poprzez utrzymywanie lasów miejskich, parków i zieleńców w miastach.
Wzdłuż większości ulic brakuje miejsc na sadzenie drzew, chodniki ograniczają powierzchnię wsiąkania wody, sól z zimy przenika do gleby.
Architekci krajobrazu prześcigają się w pomysłach na połączenie funkcjonalności, elegancji i dobrych warunków dla wzrostu dla drzew.
Wysokiej temperaturze towarzyszy obniżona wilgotność powietrza co dodatkowo utrudnia bytowanie roślinności. Ale nie tylko w powietrzu, ale także w glebie brakuje wody.
Rozwiązaniem są specjalne systemy do zarządzania wodą opadową.
System ma spowolnić odpływ wody i zmagazynowanie jej specjalnych modułach umieszczonych wokół drzewa.
Jak urbaniści, architekci dbają jeszcze o zieleń w miastach? Drzewa muszą być zabezpieczone, gleba wokół nich nie powinna być ubijana przez przechodniów, żeby dostęp powietrza i wody nie był ograniczony. Gleba na terenach zurbanizowanych jest ubita, jałowa, sucha, zasolona i najczęściej wymieszana z gruzem.
Przy nasadzeniach w miastach należy zapewnić drzewom optymalny rozwój korzeni. Miejsca z dużym natężeniu ruchu powinny być odpowiednio dostosowane. Powstał tzw. system antykompresyjny, który chroni glebę przed ubijaniem, a równocześnie umożliwia swobodne poruszanie się pojazdów i pieszych.
Systemy antykompresyjne, montaż
Do systemu nawadniającego można wprowadzać także odpowiednie nawozy.
Greenleaf Arbor System
Prostym sposobem na nawodnienie młodych sadzonek jest stosowanie odpowiednich worków kroplujących, które powoli dozują wodę do gleby. Przez małe otwory, woda spływa i utrzymuje wilgoć w glebie. Co jakiś czas worki trzeba uzupełnić wodą.
W miejscach, gdzie nie ma ciężkiego ruchu, wystarczą odpowiednie kraty, które będą odciążały glebę.
Nie na wszystkich ulicach można pozwolić sobie na ingerencję w nawierzchnię. Rozwiązaniem są donice. Aby można było ozdobić przestrzeń zielenią, miasta wykorzystują duże pojemniki. Ich kształty, rozmiary i materiały z których są stworzone pozwalają na projektowanie ciekawych kompozycji. Należy jednak pamiętać, aby rośliny w takich ograniczonych przestrzeniach miały regularny dostęp do wody. Nie wszędzie da się zamontować automatyczne nawadnianie.
Minusem dla takich rozwiązań jest to, że niektórzy ludzie traktują donice jak kosze na śmieci.
Przedstawiliśmy metody ochrony drzew przed brakiem wody, minerałów i powietrza w glebie. Napomknęliśmy także o zasoleniu gleby, które może doprowadzić do tzw. suszy fizjologicznej. Sól w glebie blokuje pobieranie wody przez korzenie, a następstwem jest uschnięcie drzewa. Ochroną może być stosowanie piasku podczas zimy lub mikrogresu. Ewentualnie do roztapiania śniegu mogą posłużyć chlorek magnezu lub chlorek wapnia, które działają przy -30 stopniach i są mniej szkodliwe dla roślin. Innym pomysłem jest rozkładanie słomianych mat wzdłuż ulic.
Lepsze warunki dla roślin panują w ich większych skupiskach takich jak parki, zieleń osiedlowa, zieleńce, lub tam gdzie lepiej i regularniej prowadzi się zabiegi pielęgnacyjne dla roślin. Tworzy się tam mikroklimat, z którego chętnie korzystają okoliczni mieszkańcy, zwłaszcza w letnie dni.
Jak już wspominaliśmy wcześniej, ekstremalne warunki panują szczególnie przy drogach, gdzie jest ograniczone miejsce przez asfalt, chodniki i budynki, a w lecie gorące powietrze i spaliny dodatkowo się kondensują, co zanieczyszcza powietrze.
W projektach trzeba również przewidywać konflikty między cywilizacją, a naturą. Aby roślinność dobrze spełniała swoje funkcje w miastach, powinna być zadbana, ponieważ każdy antropogeniczny czynnik osłabia roślinę.
Drzewa odporne na warunki miejskie
Dobór gatunków i zastosowanie odpowiednich systemów dostosowanych do potrzeb drzew pozwoli na zapewnienie optymalnych warunków rozwoju roślinom, przez co będą prawidłowo spełniać swoje zadania w mieście. Poniżej przedstawiamy wybrane gatunki bezproblemowych drzew, które dobrze poradzą sobie w miastach.
Jodła jednobarwna (Abies concolor) to jedno z drzew iglastych, które toleruje zanieczyszczenie powietrza oraz suchą glebę. Nadaje się na drzewa alejowe i jako nasadzenia do parków.
Wytrzymała na zanieczyszczenia jest także sosna czarna (Pinus nigra). Tak jak cały gatunek, może rosnąć na suchych i jałowych glebach.
Świerk serbski (Picea omorika) i świerk kłujący (Picea pungens) to gatunki także odporne na warunki miejskie.
Na małe przestrzenie, wąskie ulice można stosować miłorząb (Ginkgo biloba), szczególnie jego kolumnową odmianę 'Triemonia’, 'Mariken’ lub 'Saratoga’.
Mała odmiana kasztanowca czerwonego (Aesculus xcarnea) 'Brioti’ także pięknie będzie wyglądać wzdłuż chodników, dodatkowo na wiosnę kwitnie na różowo.
Grab pospolity (Carpinus betulus) i jego kolumnowe odmiany podkreślą symetrię budynków, wprowadzą harmonię i ciekawą strukturę. Część jego uschniętych liści utrzymuje się podczas zimy na drzewie.
Jarząby (Sorbus sp.) wszystkie gatunki i odmiany oraz lipy (Tilia sp.) oprócz tolerancji na warunki miejskie, dodatkowo oczyszczają powietrze ze szkodliwych pyłów.
(fot.: https://davisla.wordpress.com)
Mało wymagającym gatunkiem jest głóg (Crataegus sp.) i jako małe drzewko nadaje się do pojemników.
W donicach mogą także rosnąć karagana (Caragana arborescens) 'Lorbergii’ i małe odmiany katalpy (Catalpa sp.).
